Park jak za czasów jaśniepaństwa. W Sławikowie powstanie zielona perełka

Pracownia Landscaper - architektki krajobrazu Joanna Lis i Katarzyna Karwat-Winnik dokładnie przyjrzały się starym mapom i pocztówkom z czasów, kiedy sławikowską rezydencję, wzniesioną w duchu XIX-wiecznego eklektyzmu z dominującymi akcentami neoklasycystycznymi, zamieszkiwała rodzina von Eickstedt. To była jedna z droższych budowli w krajobrazie zamków i pałaców górnej Odry.

Działania wojenne 1945 r. przyniosły pierwsze zniszczenia. Potem opuszczona budowla popadała w ruinę, padając ofiarą grabieży i dewastacji. Podupadł również rozległy park z mauzoleum i cmentarzem. Jak dotąd przeprowadzono w nim jedynie wstępne prace porządkowe i inwentaryzację zieleni.

Właścicielem zespołu pałacowo-parkowego jest gmina Rudnik, a opiekuje się nim Fundacja Gniazdo. W ostatnich latach zorganizowano szereg imprez plenerowych, wpisując Sławików na listę chętnie odwiedzanych atrakcji turystycznych.

Ambitne plany zakładają – poprzedzoną badaniami architektonicznymi i archeologicznymi - odbudowę siedziby von Eickstedtów, ale jak na razie brakuje na to pieniędzy. Są natomiast środki, 372,4 tys. zł, na rewitalizację parku. W przyszłym roku mamy zobaczyć efekty.

Park z lotu ptaka, 10.2023, fot. Robert Ambroziewicz

Monumentalna bryła i przyroda

- Planowane zagospodarowanie parku, prócz zachowania i uczytelnienia jego wartości historycznej, ma umożliwić wykorzystywanie przez dzisiejszych mieszkańców wsi i regionu jako miejsca odpoczynku codziennego, rekreacji weekendowej oraz miejsca organizacji plenerowych wydarzeń kulturalnych (kameralne koncerty, plenery malarskie i rzeźbiarskie, ekspozycje obiektów artystycznych). Potężny obiekt architektoniczny, malownicze położenie oraz możliwość wartościowego spędzenia czasu w kontakcie z naturą z powodzeniem może stanowić cel wycieczek dla osób także spoza regionu. Ważnym elementem nowego zagospodarowania jest umożliwienie sprawnej i bezpiecznej komunikacji po parku, wyposażenie w elementy małej architektury i ukazanie jego historii w przystępny sposób, bez nadmiernej ingerencji w wartości przyrodnicze – przekonują Joanna Lis i Katarzyna Karwat-Winnik.

W parku, jak czytamy w projekcie zagospodarowania, dominuje drzewostan liściasty o charakterze leśnym: klony pospolite, klony jawory, jesiony wyniosłe, dęby szypułkowe, buki pospolite, graby pospolite, wiązy szypułkowe, robinie akacjowe, lipy drobno i szerokolistne. Gatunki, które prawdopodobnie pozostały z dawnego zagospodarowania to kasztanowce zwyczajne, sosna czarna i platan klonolistny. Nie zachowały się nasadzenia krzewów ozdobnych, a tylko pojedyncze drzewa prawdopodobnie należą do pierwotnego założenia parkowego.

- Nie odnaleziono dawnych szczegółowych planów, stąd niemożliwa jest ocena zachowania kompozycji parku, ani pierwotnego składu gatunkowego. Jedyna zachowana mapa tylko ogólnie pokazuje układ budynków i parku – zastrzegają autorki.

Park w lipcu 2022 r.

Historia zapisana w pocztówkach

Na podstawie dawnych fotografii można odnieść się do historycznych elementów zagospodarowania założenia: partery dywanowe przed pałacem i przy elewacji ogrodowej, ogród różany w południowej części, nasadzenia różaneczników i zimozielonych krzewów w części ogrodowej. Na podstawie charakterystycznej dla takich obiektów polany przed pałacem (otwarcie widoku) można wskazywać na krajobrazowy styl parku. Także ruiny kaplicy i cmentarza rodowego (rodziny von Eickstedt) zlokalizowane na szczycie wzniesienia wskazują na swobodny układ otwarć widokowych i grup nasadzeń sugerując spacery do tego obiektu. Kaplica jest niewielkim, mocno zniszczonym, ale nadal efektownym obiektem w stylu neogotyckim, z ciekawym stropem murowanym z cegły – przekonują autorki.

W centralnej części czytelne jest obniżenie terenu, które odpowiada położeniem dawnemu stawowi. Nie zostanie odtworzony, ale pozostanie obniżenie, umożliwiające powrót do tej inwestycji w kolejnych latach.

Aktualny drzewostan jest zbyt gęsty, ale za celowe uznano wprowadzenie nowych nasadzeń osłonowych w rejonie kaplicy i muru od północnej strony, by osłabiać powiewy wiatru. - Runo parku jest typowo leśne, z aspektem wiosennych zakwitów czosnku niedźwiedziego, ziarnopłonu wiosennego, zawilców, których zachowanie przynajmniej w części parku wydaje się celowe i cenne z przyrodniczego punktu widzenia, a także jako atrakcja dla odwiedzających park w okresie wczesno-wiosennym – czytamy w opracowaniu.

Kompromis wytyczył kierunek

Rekreacja i wypoczynek, a także bezpieczeństwo przebywania w drzewostanie – to główny kierunek przygotowywanych prac. Usunięte zostaną drzewa w złym stanie sanitarnym i zagrażające wywrotami, a także samosiewy zaburzające kompozycję krajobrazową i widoki na pałac.

W miejscu po starym stawie zaplanowano naturalną łąkę z możliwością eksponowania rzeźb oraz przeprowadzenie komunikacji formie drewnianych pomostów. Najniższe miejsce przeznaczono na drewniany pomost wypoczynkowy z ławkami.

PROJEKT PDF

W ramach rewitalizacji zaplanowano rozmieszczenie niewielkich tablic z informacjami o historii i znaczeniu danego drzewa/gatunku oraz przypisanego patrona. W miejscu otwarcia widokowego na pałac, poprzez rozległą polanę, na zakończeniu głównej alei spacerowej wzdłuż trawnika, przy zachodniej elewacji pałacu, zostanie utworzony niewielki plac z ławkami, podestem drewnianym, tablicami informacyjnymi umożliwiający odpoczynek i relaks w cieniu drzew z pięknym widokiem na zabytkową architekturę.

Planowane ścieżki pętli spacerowej prowadzącej w stronę zachodnią, aż do kaplicy i z powrotem na główną polanę przed pałacem, pomyślano jako nawierzchnie przepuszczalne, mineralne, piaskowo-szare. W miejscach, gdzie ścieżka przebiega w terenie o znacznym spadku zostały zaplanowane schody terenowe o konstrukcji drewnianej z wypełnieniem z kruszywa

Bogatszy świat przyrody

Zaplanowano również wzbogacenie składu gatunkowego przez nasadzenia drzew i krzewów liściastych i iglastych o ciekawych formach pokrojowych, dodatkowo niewielkie skupiska kwitnących krzewów i bylin (tawuły, pigwowce, forsycje, pęcherznice, krzewuszki, jaśminowce, róże) tradycyjnie związanych z tego typu założeniami parkowymi.

- Ważnym elementem dawnego zagospodarowania parku był kilkupoziomowy ogród różany za potężną murowaną pergolą na południowej stronie pałacu. Ze względu na zupełne zburzenie pergoli, niestety brak jest możliwości jej odbudowy. Zaproponowano zagospodarowanie pasa terenu przed dawną pergolą jako rabaty różanej – piszą autorki. - Zaprojektowany geometryczny układ oraz formalne żywopłoty obwódkowe z cisa, wypełnione różami okrywowymi, z akcentami róż piennych oraz stożkowymi cisami na narożnikach rabat, nawiązują do klasycznych parterów dywanowych widocznych na starych fotografiach – dodano.

- Centralny plac między symetrycznie ułożonymi rabatami róż to przestrzeń wypoczynkowa z ławkami, tablicami informacyjnymi i lampami oraz akcentem w centralnej części w formie stylizowanego podestu kamiennego i misy z jednorocznymi kwiatami (fukcje) – zakłada projekt.

Powstaną ponadto: niewielki ogród ziołowy o regularnych podziałach rabat przed budynkiem spichlerza; altana parkowa (w miejscu zbliżonym do dawnej lokalizacji), ławki wzdłuż szlaków komunikacyjnych, stojaki na rowery w części wjazdowej i tablice informacyjne – wszystko w oparciu o XIX-wieczne wzorce, z tradycyjnych materiałów.

Na głównej polanie zaplanowano tablicę z rysunkiem pełnej sylwetki pałacu wydrukowaną na przezroczystym materiale (laminat grawerski), ustawioną tak byt umożliwić nałożenie ryciny na aktualny widok. W projekcie parku wyznaczono granicę wskazująca na obszar dawnego cmentarza. Zostanie oznaczona niewysokim płotkiem. Dla umożliwienia korzystania ze spacerów także w okresie jesienno-zimowym zaplanowano rozmieszczenie lamp parkowych wzdłuż głównej ścieżki.

Kawiarenka w plenerze i wizje przyszłości

W przestrzeni parku zaplanowano także tarasy drewniane w trzech miejscach: główna polana, fundament po budynku magazynowym, centrum dawnego stawu. Taras w miejscu budynku magazynowego (blisko od wejścia do parku) ma zostać wykorzystany dla ustawienie mebli letniej kawiarni, otwieranej w parku po przeprowadzeniu prac rewitalizacyjnych.

- Już od trzeciego roku studiów w sposób szczególny interesowały mnie adaptacje zabytkowych obiektów - mówi arch. Ewelina Skalniak z HB Reavis Poland w Warszawie (wcześniej APA Wojciechowski w Warszawie i Hadi Teherani GmbH w Hamburgu). - Zastanawiając się nad tematem pracy magisterskiej, trafiłam na zdjęcia pałacu w Sławikowie. To była strona o zapomnianych miejscach w Polsce. Gdy tylko ujrzałam zdjęcia tego obiektu, zawłaszczonego przez ówczesną dziką przyrodę i wręcz wchłoniętego przez nią, z pięknym detalem, klasycznymi proporcjami, symetrią a także śladami na elewacji po bombach z czasów wojny, to nie miałam żadnych wątpliwości, że to jest temat jaki muszę podjąć. Wycieczka z Krakowa w to miejsce tylko utwierdziła mnie w tym przekonaniu. Krótko mówiąc, ten budynek zachwycił mnie od pierwszego spojrzenia. Jednocześnie zdałam sobie sprawę jak wielkie dziedzictwo w wielu miejscach w Polsce jest zupełnie zapomniane i zamknięte dla odwiedzających. (…) Miejmy nadzieję, że coraz więcej osób dowie się o jego istnieniu i być może znajdzie się potencjalny inwestor - dodaje. Efektem jej pracy jest projekt przekształcenia pałacu w uzdrowisko neurologiczne.

Mauzoleum, lipiec 2022