Zbiornik Racibórz oficjalnie otwarty. Nie ostatni raz! [FOTO i WIDEO]

Suchy zbiornik Racibórz o pojemności 180 mln m sześc., a więc napełniany tylko podczas wezbrań i to dużych, z przepływem wody na poziomie 1200 m sześc. na sek., ochroni około 2 mln mieszkańców od Raciborza aż po Wrocław, a także dorzecze Odry po stronie niemieckiej. Kosztował 2 mld zł. Dziś, m.in. z udziałem ministra żeglugi i gospodarki morskiej Marka Gróbarczyka i ministra środowiska Michała Wosia oraz prezesa Budimexu Dariusz Blochera, dokonano uroczystego przecięcia wstęgi.

Na tym nie koniec. Po zakończeniu 5-letniego okresu trwałości, rząd chce przebudować suchy zbiornik na stały akwen, o funkcji retencyjnej, rekreacyjnej, żeglugowej oraz energetycznej. Przyszły zbiornik Racibórz ma być częścią nie tylko trasy wodnej, być może nawet od Dunaju, ale także rezerwuarem wody na czas suszy oraz miejscem wytwarzania prądu. Obecna budowla przelewowo-spustowa może pełnić funkcję elektrowni, zaś zapory można pokryć solarami.

To przyszłość. To też zapowiedź kolejnego otwarcia w nowej formule. Na dziś istotne są funkcje przeciwpowodziowe. Zbiornik może uchronić dorzecze górnej Odry przed taką wodą jak w 1997 roku, nazywaną tysiącletnią.

Trochę historii

Pomysł budowy zbiornika retencyjnego w dolinie Odry powyżej Raciborza zrodził się po katastrofalnej powodzi z 1880 roku. W 1882 roku podano wykaz wsi, które należałoby wysiedlić oraz propozycje: lokalizacji zapory i zasięgu zbiornika przy różnych wysokościach piętrzenia od 189 do 195 metrów n.p.m., przełożenia linii kolejowych oraz budowy obwałowań. W latach 1905 i 1906 obliczono, że zbiornik przy spiętrzeniu 200 m n.p.m., przy powierzchni zalewu 102 km kw. będzie miał pojemność 640 milionów m sześc.

W kolejnych latach propozycje były wciąż modyfikowane, głównie ze względu na plany połączenia Odry z Dunajem i stworzenia z niej wielkiej arterii komunikacyjnej. I tak wysokość spiętrzenia obniżono do 197.3 m n.p.m. przez co powierzchnia zalewu zmniejszyła się do 85.5 km kw., a pojemność całkowita do 390 mln m sześc. Przewidziano wówczas budowę kanału żeglugowego omijającego zbiornik po jego wschodniej stronie. Wcześniej, bo w 1870 roku zaczęto dyskutować o budowie kanału Odra-Dunaj. Jego trasa na odcinku Chałupki-Wiedeń miała liczyć 273 kilometry. Statki 300-, 400- i 500-tonowe miały pokonać ten dystans przez 22 dni.

Budowa ruszyła w 2013 roku

Przypomnijmy, 18 czerwca 2013 r. pomiędzy Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej w Gliwicach (inwestorem) a firmą Dragados SA z siedzibą w Hiszpanii została zawarta umowa na budowę suchego zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny. Prace w ramach tej umowy realizowane były do października 2016 r. Umowa na dokończenie budowy zbiornika pomiędzy PGW Wody Polskie a konsorcjum firm BUDIMEX S.A. (Polska) oraz Ferrovial Agroman S.A. (Hiszpania) została zawarta 30 listopada 2017 r. Polecenie Rozpoczęcia Robót Wydano 8 stycznia 2018. Wykonawca miał 740 dni na realizację robót. Zdążył w terminie. Od 3 września 2016 r., funkcję Inżyniera kontraktu pełniła firma AECOM

Źródłami finansowania inwestycji są: pożyczka Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) 283,6 mln zł; kredyt Banku Rozwoju Rady Europy 489,84 mln zł; środki towarzyszące budżetu państwa 117,2 mln zł; środki Unii Europejskiej 667,04 mln zł; środki Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 41,6 mln zł; współfinansowanie (BPUE) 280,64 mln zł; RP rezerwa celowa na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych 3 mln zł, a także inne, mniejsze źródła.

Zbiornik Racibórz Dolny mieści się w granicach województwa śląskiego, na terenach należących do miasta Raciborza oraz gmin Krzyżanowice, Kornowac, Lubomia i Gorzyce. Obiekt zajmuje powierzchnię 2626 ha, na której znajdują się czasza zbiornika, obwałowania, kanał zrzutowy oraz obiekty melioracyjne regulujące stosunki wodne na przyległym terenie. Zbiornik Racibórz Dolny zajmuje tereny od mostu drogowego w Krzyżanowicach, aż za rozgałęzienie rzeki Odry na Odrę Miejską i Kanał Ulgi w Raciborzu. Na obszarze tym znajdują się użytki rolne, lasy, użytki kopalne oraz byłe tereny osiedlowe wysiedlanych wsi - Nieboczowów i Ligoty Tworkowskiej zamieszkałych wcześniej przez ok. 240 rodzin.

Głównym celem budowy suchego zbiornika przeciwpowodziowego (polderu) na Odrze jest zapewnienie ochrony przeciwpowodziowej dla ponad 1,3 mln ludności zamieszkującej na terenie województw śląskiego, opolskiego i dolnośląskiego. Inwestycja umożliwi również realizację jednego z celów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 23 października 2007 r. (Dyrektywy 2007/60/WE), w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, którym jest minimalizowanie ryzyka powodziowego i ograniczanie skutków powodzi.

Wezbrania do wielkości Q = 1 210 m3/s (przepływ dozwolony ze względów ekologicznych, o prawdopodobieństwie 5%, czyli woda zdarzająca się średnio co dwadzieścia lat) będą przepuszczane przez zbiornik bezpośrednio, bez spiętrzenia. Poza wezbraniami zbiornik nie będzie napełniony (poza akwenami wyrobisk i samej Odry). Redukcji będą podlegały jedynie fale powodziowe o kulminacjach wyższych niż przepływ dozwolony Q = 1 210 m3/s ustalony w raporcie o oddziaływaniu na środowisko dla odcinka Odry poniżej Raciborza. Fale o kulminacji do 2 400 m3/s (jest to przepływ o prawdopodobieństwie przewyższenia 0,2% - zbliżony do miarodajnego) będą przez zbiornik redukowane do poziomu przepływu dozwolonego Q = 1 210 m3/s. Większe fale jak np. fala powodziowa zbliżona do katastrofalnej z roku 1997, szacowanej na 3 120 m3/s, będzie redukowana do 1 538 m3/s.

Finisz w czerwcu

W czerwcu zostały zrealizowane ostatnie prace wykończeniowe przy zbiorniku w Raciborzu. - Wybudowanie zbiornika przeciwpowodziowego w Raciborzu to wyjątkowa inwestycja. Zapewnia bezpieczeństwo milionom ludzi i setkom miejscowości z Wrocławiem włącznie. Budowę przejęliśmy po innymi wykonawcy. Na kontrakcie pracowało z naszej strony w sumie ponad tysiąc osób i kilka tysięcy jednostek sprzętu. Dzięki bardzo dobrej współpracy z inwestorem i finansującym inwestycję Bankiem Światowym inwestycję ukończyliśmy w terminie kontraktowym. Mamy duże doświadczenie i możliwości w realizacji budowli hydrotechnicznych – mówi Artur Popko, wiceprezes zarządu – dyrektor Budownictwa Budimex SA. - Zbiornik Racibórz Dolny to największa inwestycja hydrotechniczna w Polsce. Do budowy wykorzystano ponad 6,8 mln ton ziemi, którą pomieściłoby łącznie 130 960 wagonów towarowych. Tak długi pociąg w linii prostej prowadziłby z Raciborza aż do Madrytu – dodaje Popko. 

Prace budowlane rozpoczęły się w listopadzie 2017 roku i trwały blisko 30 miesięcy. Przebudowa zbiornika Racibórz Dolny została zlecona przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach. Wartość prac budowlanych zrealizowanych przez Budimex to 672 mln zł netto. Budżet przedsięwzięcia pochodzi ze środków Banku Światowego, Banku Rozwoju Rady Europy, Unii Europejskiej, Budżetu Państwa oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Budimex ma bogate doświadczenie w realizacji inwestycji hydrotechnicznych. Jako generalny wykonawca przebudował, między innymi: porty w Świnoujściu i w Szczecinie, Kanał Płonie przy Martwej Wiśle w Gdańsku czy Zbiornik Wodny Rydzyna. Obecnie Budimex realizuje także modernizację portów w Gdańsku i poprawę dostępu do portów w Gdyni i w Świnoujściu.

Co tworzy zbiornik

Elementy budowlane polderu:

Obiekt nr 1 - zapora czołowa wraz z budowlą przelewowo-spustową, umożliwiającą właściwe sterowanie przepływami wód powodziowych przez zbiornik oraz Upust do Odry miejskiej, kanał dopływowy i odpływowy.
Obiekt nr 2 - zapora lewobrzeżna wraz z urządzeniami towarzyszącymi, przełożonym korytem rzeki Psiny poza czasze zbiornika, Rów Tworkowski, rozdział wód rzeki Psiny.
Obiekt nr 3 - zapora prawobrzeżna wraz z urządzeniami towarzyszącymi, zbiornikami: Syrynka, Pogrzebień, Lubomia, Buków oraz przepompowniami Lubomia i Buków.
Obiekt nr 4 - zaplecze eksploatacyjne zbiornika
Obiekt nr 5 – czasza zbiornika z wyspami i kompensacją przyrodniczą.

Podstawowe parametry techniczne zbiornika:

- poziom korony zapory 197,50m n.p.m
- maksymalny poziom piętrzenia – 195,20m n.p.m,
- objętość wody przy maksymalnym piętrzeniu – 185,0mln m3
- maksymalna powierzchnia zwierciadła wody - 26,3km,
- długość całkowita zapór ziemnych – 22,4km,
- maksymalna wysokość zapór ziemnych – 11,1m.