Kartka z kalendarza. Poświęcenie nowego budynku klasztoru urszulanek

W latach 1837–1867 proboszczem parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny był dr Franciszek Heide. Zainicjował założenie wyższej szkoły dla dziewcząt, której dyrektorką została pani Trautmann. W 1861 roku szkoła miała już 51 uczennic, jednak groziło jej zamknięcie, bo pannę Trautmann przyjęto do wrocławskiego klasztoru ubogich sióstr szkolnych. Dr Heide zdecydował się przekazać szkołę wrocławskim urszulankom. Ich zakon założyła w Brescii we Włoszech w 1535 roku św. Aniela Merici. Jego celem jest dbanie o wykształcenie dziewcząt różnych stanów. 2 maja 1863 roku pierwsze siostry przyjechały do Raciborza, by założyć tu klasztor. Już 10 maja rozpoczęła się nauka 50 uczennic podzielonych na trzy klasy. Na potrzeby klasztoru ks. Heide wynajął dom przy ulicy Szewskiej 12, który później był siedzibą bonifratrów.

12 marca 1866 roku parafia miejska przekazała klasztorowi urszulanek zakupioną za 1500 talarów działkę w Nowych Zagrodach, zwaną Chmielnikiem (ein Grundstück Chmielnik genannt), obejmującą 3 morgi i 157 prętów, czyli prawie hektar. Pieniądze na zakup wyłożył właściwie proboszcz Heide. Już 28 kwietnia na działce tej, położonej przy obecnej Wojska Polskiego 9, uroczyście poświęcono kamień węgielny pod budowę klasztoru. W tym czasie magistrat wytyczył nową drogę od Wojska Polskiego do Twarogowej, Twarożkowej-Twarggasse, Twaroskegasse, później Quarkgasse, przemianowanej ostatecznie na Ogrodową (Gartenstraße). Nadano jej nazwę Klasztorna (Klosterweg). 7 września 1867 roku siostry przeprowadziły się ze starej siedziby przy Szewskiej do nowego zakładu przy Wojska Polskiego. W ogrodzie klasztornym następca zmarłego ks. Heidego, ks. Herman Schaffer, wygłosił uroczyste kazanie. Następnie dziekan Mikołaj Morawe, od 1855 roku proboszcz u św. Jana Chrzciciela na Ostrogu, konsekrował kaplicę, w której odprawiono uroczystą sumę. W 1867 roku poświęcono pozostałe pomieszczenia oraz dzwonek klasztorny, ufundowany przez rajcę miejskiego Emila Pyrkoscha.

W 1866 roku urszulanki prowadziły naukę w dwóch klasach, przejętych z miejskiej szkoły podstawowej dla dziewcząt. W roku 1869 miały sześć klas, a w 1871 już dziewięć. W 1872 roku, w Prusach i protestanckich państwach Rzeszy Niemieckiej, rozpoczęto działania przeciwko katolicyzmowi, reprezentowanemu głównie w partii Centrum, która była przeciwna tworzeniu Rzeszy. Wybitny lekarz prof. dr Rudolf Virchow, współzałożyciel partii postępowej (Fortschrittspartei), podczas antyklerykalnego wiecu wezwał do walki o kulturę (Kampf für die Kultur). Później postępowanie przeciwko katolicyzmowi określano jako Kulturkampf. Warto nadmienić, że Virchow, badając epidemię grypy na Górnym Śląsku, był również w Raciborzu i przenocował tu 22 stycznia 1831 roku. Jako początek Kulturkampfu uznawane jest uchwalenie tzw. Kanzelparagraph (paragraf ambony - § 130a niemieckiego kodeksu karnego, zniesiony dopiero w 1953 roku w Republice Federalnej Niemiec). Zabraniał duchownym poruszania spraw państwowych albo politycznych na zgromadzeniach i w kościołach. Uchwalone przez pruski landtag, w maju 1873 roku, tzw. ustawy majowe wprowadziły państwowe egzaminy kulturowe dla duchownych. Odebrano im prawa wizytatorów szkolnych. Wprowadzono zakaz działania jezuitów na terenie Niemiec. Ustawy majowe ograniczały kościelną władzę dyscyplinarną oraz wprowadzały prawo sprzeciwu władzy państwowej przy powoływaniu duchownych na stanowiska kościelne. Jednym z przejawów Kulturkampfu było wprowadzenie w Prusach, w 1874 roku, cywilnych małżeństw. Ustalono zasadę, że ślub kościelny pod groźbą kary mógł być udzielony dopiero po zawarciu cywilnego. Uchwalona w maju 1875 roku ustawa klasztorna doprowadziła do rozwiązania związków klasztornych.

Konsekwencją tych działań państwa było wprowadzenie, 31 maja 1873 roku, zakazu nauczania przez raciborskie urszulanki w siedmiu klasach szkoły podstawowej. Siostry musiały się ograniczyć do nauki w wyższej szkole dla dziewcząt, do której wstępowało wiele panien starszych klas szkoły powszechnej. 21 czerwca 1876 roku burmistrz Robert Schramm przekazał siostrze przełożonej nakaz rejencji opolskiej o obowiązku powiadamiania wszystkich rodziców, że najpóźniej do 3 czerwca 1879 roku klasztor zostanie rozwiązany. Uczyło się wówczas w zakładzie ponad 200 dziewcząt. 1 kwietnia 1879 roku władze zamknęły szkołę. Uczennice nie dopuszczono do egzaminów, choć do końca roku szkolnego brakowało kilkunastu dni. Ostatnie urszulanki musiały opuścić klasztor 31 marca 1879 roku. Przeniosły się na Morawy i Węgry. Szkołę objęły świeckie nauczycielki pod kierownictwem Joanny Gremmler. Parafia miejska, po długich zabiegach proboszcza Schaffera, 22 czerwca 1880 roku uzyskała prawa własności do nieruchomości klasztoru i taki stan prawny pozostał do 9 maja 1945 roku.

W 1887 roku urszulanki mogły wrócić do Raciborza. W zabudowaniach klasztornych mieściła się świecka szkoła dla dziewcząt oraz urząd katastralny prowadzący wykazy gruntów i budynków. W części mieszkało kilka rodzin. Z tego powodu, dopiero 18 kwietnia 1888 roku, siostry mogły wrócić do klasztoru. Po uzyskaniu niezbędnych koncesji, 11 października 1888 roku ponownie rozpoczęły działalność oświatową. W 1890 roku oddano do użytku halę gimnastyczną, ponieważ gimnastykę wprowadzono w Prusach jako przedmiot obowiązkowy. W 1891 roku uruchomiono seminarium nauczycielskie. Wnet jednak trzeba było przerwać naukę, bo w zakładach klasztornych nie wolno było nauczać pedagogiki.

W 1895 roku zbudowano nowy budynek z 20 celami dla zakonnic oraz neogotycką kaplicę. Rok później uruchomiono przedszkole. Latem 1896 roku wybudowano nowe skrzydło z aulą, kilkoma klasami i mieszkaniem. W 1903 roku w zakładzie wprowadzono oświetlenie gazowe. Nowy budynek wzdłuż ulicy Wojska Polskiego, znany z wielu zdjęć, poświęcono 14 lutego 1909 roku. W suterenie znajdowała się kuchnia z pomieszczeniami gospodarczymi, na parterze refektarz zakonnic oraz mieszkanie dla kapelana. Na pierwszym piętrze była sala jadalna dla dziewcząt i kilka sal lekcyjnych, na drugim sale lekcyjne i sypialnie, a na trzecim cele dla sióstr.

Ze względu na zgłaszanie się coraz większej liczby dziewcząt, zaistniała potrzeba powiększenia bursy. Między lożą masońską a klasztorem znajdowała się willa raciborskiego przemysłowca i rajcy miejskiego Emila Pyrkoscha. Pyrkosch kupił tereny w Lukasynie i wybudował tam fabrykę chemiczną, późniejsze zakłady elektrochemiczne Ema-Brzezie. W lipcu 1887 roku nabył 36-arową działkę przy ówczesnej ulicy Międzymurza 7 i wybudował na niej reprezentacyjną willę. Król pruski nadał mu godność radcy handlowego. Nabył też Pyrkosch dobra rycerskie w Większycach i zamierzał przenieść się do tamtejszego zamku. Z tego powodu zaoferował klasztorowi nabycie willi. 12 kwietnia 1912 roku doszło do zawarcia umowy kupna, przy czym nabywcą, z ostrożności, była parafia katolicka w Raciborzu. W willi urszulanki urządziły pensję dla dziewcząt. Budynek miał obszerne pokoje i ogród zimowy a hal oświetlono przeszklonym dachem. W styczniu 1927 roku w piwnicy willi wybudowano nowoczesny basen kąpielowy z ogrzewaną wodą.

Zakład urszulanek był bardzo ceniony. W 1918 roku o przyjęcie ubiegało się ponad 200 dziewcząt. W 1920 roku rozpoczęto naukę w dziewięcioklasowej wyższej szkole dla dziewcząt, czyli liceum. O wielkości zakładu może świadczyć fakt, że w semestrze zimowym 1923 roku było 836 uczennic w 23 klasach. W 1926 roku uruchomiono zreformowane gimnazjum realne, zwane później szkołą św. Rozwity. Otwarto szkołę gospodarstwa domowego oraz przedszkole na 90 dzieci. Dysponowano własnym kinem domowym. Zakłady urszulanek były szkołami prywatnymi, a nauka płatna. Biedniejszym udzielano zniżek, względnie zupełnie zwalniano z czesnego, ponadto udzielano stypendiów. Zasobność raciborskich urszulanek pozwoliła im na zakupienie w 1914 roku dużego domu w Polanicy Zdroju i urządzenie tam, w 1927 roku po znacznej przebudowie i dobudowie, szkoły gospodarstwa domowego.

W czasach faszystowskich siostry usunięto z zakładu. Umieszczono tu Miejską Szkołę Średnią dla Chłopców i Dziewcząt. Po jej ukończeniu i zdaniu stosownych egzaminów otrzymywało się tzw. małą maturą. Prawie cały zakład urszulanek zniszczono w 1945 roku. Pozostała tylko sala gimnastyczna i część skrzydła wzdłuż ulicy Klasztornej. Ulokowała się tam hurtownia artykułów gospodarstwa domowego Arged. W latach 70. postanowiono zaadaptować pozostałości po klasztorze. Dobudowano dodatkowe skrzydło, przebudowano wnętrza i w ten sposób powstał Międzyszkolny Ośrodek Sportowy z zespołem sal gimnastycznych. 10 marca 1986 roku nastąpiło przekazanie obiektu do użytku. Ma tu swoją siedzibę Towarzystwo Sportowe Sokół.

za Paweł Newerla, Dzieje Raciborza i jego dzielnic