Z Raciborza do Kolonii nad Renem. Carl Cuno i Reinhold Fellenberg

Przypomniały mi się dwie raciborskie postacie związane z Kolonią. Jedna z budową kolońskiej katedry ponad 150 lat temu, a druga z kolońskim karnawałem. Pierwszy z nich, Carl Cuno, to rodowity raciborzanin, a drugi, Reinhold Fellenberg, spędził w Raciborzu 11 lat. 

Nasi bohaterowie są odnotowani zarówno w historii Raciborza jak i Kolonii. W Raciborzu są jednak praktycznie nieznani, choć z twórczością Cuno zetknęło się wielu raciborzan. Kto nie zna rysunku przedstawiającego wnętrze kaplicy zamkowej św.Tomasza? Autor rysunku podpisał go tylko nazwiskiem Cuno. Jakoś nikt wcześniej nie zastanawiał się, któż to ten Cuno. Ponad dwa lata temu udało mi się rozszyfrować o kogo dokładnie chodzi. Okazało się że to rodowity raciborzanin.

Carl Albert Sigismund Cuno (ur. 24.05.1823 w Raciborzu) był czwartym dzieckiem (z dziewięciorga rodzeństwa przeżyła tylko dwójka dzieci) Carla Friedricha Augusta Cuno (1785-1851) i Christine Henriette z domu Peter (1793-1864). Jego ojciec był Bergratem (urzędnikiem, nadzorcą budowy kopalń) i pasjonował się genealogią. Wyszukał, że był spokrewniony z kanclerzem Bismarckiem. Mieli wspólną prababkę, co też kanclerz Bismarck potwierdził. Carl Friedrich przyłożył się też do rozszyfrowania sprawy Kaspara Hausera, którą emocjonowały się gazety w latach 30. XIX wieku. Zachował się napisany przez Carla Cuno życiorys, który zamieszczono w książce Johannesa Cuno "Nachricht von dem Geschlecht und Ergehen der Cunoen (1672-1957)", Mnster 2012. Ograniczę się do faktów, które powiązały Carla Cuno zarówno z Raciborzem jak i Kolonią.

Carl Cuno ukończył w Raciborzu szkołę elementarną i Gymnasium (nie mylić z polskim gimnazjum, Gymnasium to odpowiednik polskiego Liceum). W 1845 roku rozpoczął studia na Akademii Budownictwa w Berlinie, gdzie studiował budownictwo. Jednym z jego wykładowców był Ferdinand von Quast, pierwszy pruski konserwator zabytków w randze ministra. W 1850 roku z powodu choroby ojca musiał przerwać studia i wrócił na Górny Śląsk. Pracował jako kierownik budowy, m.in. w Opolu, Gliwicach i Tarnowskich Górach. W grudniu 1851 zmarł jego ojciec i przez następne dwa miesiące przebywał w Raciborzu. Sporządził wtedy rysunki kaplicy zamkowej i kilku drewnianych kościołów w okolicy Raciborza (Lubomia, Bosacz, Syrynia) oraz rysunek Wielkiej Monstrancji z kościoła NMP. Do zrobienia tych rysunków, podczas wykładu w Związku Architektów w Berlinie poświęconego budowlom Raciborza, zainspirował go Ferdinand von Quast. Dodajmy, że w 1849 roku sam Ferdinand von Quast - w czasie podróży po Śląsku - przebywał w Raciborzu i sporządził wówczas rysunki zamku. Niestety, prawdopodobnie uległy zniszczeniu. W 1944 roku część kolekcji von Quasta ewakuowano na Dolny Śląsk. W 1945 roku te zbiory uległy zniszczeniu albo wpadły w ręce Trofiejnej Komisji Armii Czerwonej).

Rysunki kaplicy i drewnianych kościołów Carl Cuno sprzedał muzeum w Berlinie. Za rysunek kaplicy dostał 50 talarów. W tym samym roku (1852) opis kaplicy wraz z rysunkiem Carla Cuno i jego rysunki drewnianych kościołów opublikował Zeitschrift fr Bauwesen. Los rysunku Wielkiej Monstrancji Carla Cuno jest nieznany. Być może zachował się w zbiorach jego potomków.

W 1855 roku Carl Cuno ukończył studia i został Baumeistrem, a w marcu 1856 roku Kreisbaumeistrem w powiecie Geldern, w pruskiej prowincji Nadrenia, gdzie do jego obowiązków należała odbudowa katedry w Xanten. Aby podołać temu zadaniu odbył ośmiodniową praktykę na budowie katedry w Kolonii. Spisana przez niego relacja, zatytułowana "Notizen ber den Betrieb, die mechanischen Einrichtungen und die Geschftsfhrung beim Dombau in Coeln", jest cenionym przez historyków źródłem wiedzy o urządzeniach wykorzystywanych przy tej wielkiej realizacji. Cuno wzmiankują również autorzy filmu o kolońskiej katedrze, emitowanego w telewizji ZDF. 

W 1868 roku Carl Cuno ukończył odbudowę katedry w Xanten (w Xanten jest ulica nazwana jego imieniem). Budowę opisał w "Geschichte des Restaurations-Baues der St. Viktors Kirche (Dom) in Xanten in den Jahren 1857-68". W tym roku przeniósł się do Koblencji, gdzie zajmował się zamkiem królewskim. W 1875 roku objął posadę Postbaurata we Frankfurcie nad Menem i zaprojektował różne budynki pocztowe, m.in. w Fuldzie, Kassel, Darmstadt, Trewirze. Zmarł 19.03.1909 we Frankfurcie nad Menem. Jak na razie nie dotarłem do wizerunku Carla Cuno, ale być może kiedyś się znajdzie.

Do zdjęcia drugiej raciborskiej postaci związanej z Kolonią udało mi się dotrzeć. Reinhold Fellenberg (ur.20.08.1848 w Kożuchowie/Freystadt na Dolnym Śląsku) był talentem muzycznym. Jego ulubionymi instrumentami były skrzypce i trąbka. Już jako młody chłopak zaczął koncertować. W latach 1863-66 odbył z orkiestrą Benjamina Bilse z Legnicy tourne po Niemczech i za granicą, m.in. w Rosji. Od 1866 roku był w pruskim wojsku a potem niemieckim. Do 1874 r. był trębaczem (trąbka skrzydłówka) w 59. regimencie piechoty w Głogowie. W latach 1874 -77 studiował na Konserwatorium w Berlinie.

7 sierpnia 1877 r. trafił do 2. Regimentu Ułanów von Katzler w Raciborzu, gdzie spędził następne 11 lat. W Raciborzu prowadził orkiestrę pułkową i koncertował z nią w parkach, raciborskich teatrach i w okolicznych miastach. Szkoda, że nie są zdigitalizowane raciborskie gazety z tamtych czasów (te niemieckie są w Berlinie i we Wrocławiu), bo można by przeczytać niejedną relację z występów orkiestry Fellenberga. W Raciborzu nie tylko koncertował. Z nim związane były chyba koszary trębaczy przy ulicy Podwale. Aby orkiestra nie przeszkadzała innym ułanom, zbudowano osobne stajnie dla koni orkiestry, które było też miejscem na próby muzyków. Orkiestra, co ciekawe, grała też konno. Budynek stajni, w stanie ruiny, jeszcze stoi na Podwalu. Budynki koszar, w których mieszkali ułani (także orkiestra) znajdował się na dzisiejszym placu Dominikańskim. Drugim budynkiem koszar ułańskich były budynki na Ostrogu nazywane później "koszarami huzarskimi" od stacjonujących tam od 1894 roku huzarów.

W Raciborzu Reinhold Fellenberg również komponował. W 1880 roku skomponował Galoppmarsch 2 Regimentu Ułanów. Marsz ten został później wciągnięty na listę utworów dla całej armii niemieckiej i jest grywany przez orkiestry dęte do dzisiaj. Racibórz opuścił we wrześniu 1888 roku. Od października był już w Kolonii w 8. Regimencie Kirasjerów na Deutz. Sława Fellenberga dotarła aż na zachód Niemiec i stąd doszło do tej przeprowadzki.

W Kolonii stał się supergwiazdą! Jego stuosobowa orkiestra koncertowała w parkach i na ulicach. Orkiestra z Fellenbergiem szczególną furorę robiła w czasie kolońskiego karnawału i przemarszu w Rosenmontag. Fellenberg w Kolonii też komponował. Głównie marsze dla różnych karnawałowych stowarzyszeń, które są grywane do dziś. Stał się jedną z najbardziej lubianych postaci w Kolonii końca XIX wieku. Gdy 31 października 1906 roku po 40 latach w armii przechodził w stan spoczynku żegnało go ponad tysięczne audytorium. Reinhold Fellenberg "Der Trompeter von Kln%u201C zmarł w Bonn Bad Godesberg 6.07.1912 roku.

O Reinholdzie Fellenbergu można się więcej dowiedzieć z książki z nutami do jego utworów Der Trompeter von Kln fr Kornett (Trompete), Piano "Wolfganga Haas (Kln 2002). Być może wzmianki o Fellenbergu są też w książce prezentującej dzieje 2. Regimentu Ułanów "Geschichte des Ulanen-Regiments von Katzler (Schlesisches) Nr. 2:1745 - 1919" Martina Rittau z 1931 roku (424 strony tekstu, 101 zdjęć, 57 rysunków). Pewnie sporo z nich dotyczy Raciborza, ale do tej pozycji jeszcze nie dotarłem.

Christoph Sottor