Książęta opolsko-raciborscy. Mieszko Laskonogi (Plątonogi)

Na skutek przegranej wojny Władysława Wygnańca z braćmi, młodziutki Mieszko wraz z matką i rodzeństwem zmuszony był uciekać z Polski i udać się śladem ojca do Niemiec, gdzie spędził aż 17 lat. Zdaniem kronikarza Jana Długosza, na wygnaniu zdobył jakieś wykształcenie (eruditio). W tamtejszych czasach osiągały je z reguły osoby duchowne lub blisko związane z Kościołem. Być może, jako młodszy syn, obarczony widocznym defektem fizycznym (nieprawidłowa budowa nóg), Mieszko oddany został przez zapobiegliwych rodziców na naukę do jednej z klasztornych szkół niemieckich z myślą o jego późniejszych święceniach i karierze kościelnej. Niewykluczone, że miejscem kształcenia młodego księcia było opactwo Św. Michała pod Bambergiem. Wskazywałaby na to wzmianka w tamtejszym klasztornym nekrologu, według której książę polski Mieszko, określony został mianem “brat nasz”. Bez wątpienia młodzieniec posiadł wówczas biegłą znajomość języka niemieckiego i łaciny. 

Do kraju powrócił wraz z bratem Bolesławem Wysokim w 1163 r. już po śmierci rodziców, dzięki poparciu cesarza Fryderyka Barbarossy. Rozpoczął się okres współrządów obu synów Wygnańca w dzielnicy śląskiej, którą darował im senior rodu piastowskiego, stryj Bolesław Kędzierzawy. Ten ostatni zatrzymał jednak w swoim ręku ważniejsze grody. W 1165 roku obydwaj Władysławowice wyparli ze Śląska zbrojne załogi stryja, w czym pomóc im miały jakieś posiłki niemieckie. W wyniku nieporozumień dotyczących podziału dzielnicy nad Odrą - przy czynnym współudziale Kędzierzawego - młody Mieszko wygnał w 1172 r. brata z Polski. Naraziło to kraj na odwetową wyprawę cesarza Fryderyka Barbarossy, którą udało się powstrzymać dopiero po zapłaceniu 8 tys. grzywien srebra i wyrażeniu zgody na powrót Bolesława Wysokiego na Śląsk. Kraj nad Odrą został podzielony: Bolesław objął władzę na Dolnym Śląsku i w Opolu, Mieszko otrzymał zaś niewielką dzielnicę ze stolicą w Raciborzu, w skład której weszły prawdopodobnie kasztelania raciborska i cieczyńska. Przypuszczalnie krótko po tym wydarzeniu władca Raciborza poślubił niejaką Ludmiłę z bocznej linii czeskich (morawskich) Przemyślidów. Doczekał się z nią syna Kazimierza i trzech córek: Ludmiły, Agnieszki, Eufrozyny i Ryksy. 

W toku walk w 1179 r. między Kazimierzem Sprawiedliwym a seniorem rodu Mieszkiem Starym, książę raciborski stanął po stronie tego ostatniego. Gdy zaś Stary został wypędzony ze swej dzielnicy, Mieszko Plątonogi udzielił mu schronienia w Raciborzu. W tym samym czasie, wspólnie z bratankiem Jarosławem, ponownie wyparł ze Śląska Bolesława Wysokiego. Jednakże na skutek interwencji Kazimierza Sprawiedliwego zmuszony był oddać zagrabione ziemie bratu. Władca raciborski wzbogacił się wówczas o wykrojone z dzielnicy krakowskiej kasztelanie bytomską i oświęcimską. 

Przyłączenie obfitujących w ołów i srebrny kruszec kopalń pod Bytomiem umożliwiło szybki rozwój gospodarczy księstwa raciborskiego. Z polecenia Mieszka zaczęto wybijać jednostronnie tłoczone srebrne monety zwane brakteatami ze słowiańskim napisem “MILOST”. Pragnąc zabezpieczyć swój stan posiadania na wschodniej granicy, książę w 1200 r. rozbudował gród w Bytomiu. Historycy wspominają również o powstaniu zamku w Cieszynie. Pomyślna koniunktura gospodarcza oddziaływała korzystnie na rozwój samego Raciborza. Podniesiony do rangi stolicy księstwa, gród nad górną Odrą ściągał do siebie licznych kupców i ludzi różnych rzemiosł. Na potrzeby miejscowego dworu rozbudowano zamek książęcy. Z nikłych wzmianek źródłowych wynika, że Mieszko otaczał opieką zakony zwłaszcza bożogrobców w Miechowie, benedyktynów pod Cieszynem i cystersów w Lubiążu. Ufundował również, wspólnie z żoną Ludmiłą, klasztor norbertanek w Rybniku. Według późniejszej tradycji, w czasach panowania Mieszka powstać miało kilka kościołów parafialnych: w Kętach (1200 r.), Pszczynie (1201 r.), Gliwicach (1204 r.) i Raciborzu (1205 r.). 

Po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego w 1194 r. Mieszko raciborski był brany pod uwagę przez część możnowładztwa małopolskiego jako kandydat do tronu krakowskiego. Ostatecznie jednak książę poparł w staraniach o Kraków ówczesnego seniora Mieszka Starego z Wielkopolski. W 1195 r. wojska obydwu Mieszków oraz władcy opolskiego Jarosława starły się nad rzeką Mozgawą z hufcami synów Kazimierza wspomaganymi przez księcia halickiego Romana. Bitwa nie przyniosła z początku rozstrzygnięcia, umożliwiającego Wielkopolaninowi zajęcie Krakowa. W końcowej jednak fazie książę raciborski zdołał rozbić rycerstwo przeciwnika i wziąć do niewoli jego dowódcę komesa Goworka. 

W 1201 r. po śmierci Jarosława opolskiego i Bolesława Wysokiego, Mieszko opanował ziemię opolską, którą utrzymał mimo ciężkiej wojny z Henrykiem Brodatym w 1202 r. Tym sposobem Śląsk został podzielony na dwie odrębne części: Dolną i Górną, granicę stanowić miała tzw. przesieka, czyli nie karczowana ze względów obronnych gęsta puszcza ciągnąca się wzdłuż Stobrawy i Nysy Kłodzkiej, w jej dolnym biegu. Dokonany w 1202 r. podział ziemi śląskiej utrzymał się przez setki lat. 

Wojna z Henrykiem Brodatym uniemożliwiła Mieszkowi podjęcie starań o tron krakowski w 1202 r., po śmierci Mieszka Starego. Nie rezygnując bynajmniej z ambitnych planów książę raciborski wystosował w początkach 1210 r. suplikę do Stolicy Apostolskiej, w której prosił papieża o wsparcie akcji zmierzającej do zdobycia przez niego władzy w Krakowie. Ważną rolę odgrywał tutaj fakt, iż Mieszko był seniorem, czyli najstarszym spośród żyjących Piastów, co w myśl statutu sukcesyjnego Bolesława Krzywoustego z 1138 r. dawało mu pierwszeństwo w staraniach o tron pryncypacki i władzą zwierzchnią nad całą Polską. 9 czerwca 1210 r. papież Innocenty III bullą Significavit nobis poparł księcia raciborskiego, nakazując jednocześnie episkopatowi polskiemu ścigać ekskomuniką każdego, kto by zlekceważył postanowienia statutu Krzywoustego, czyli przeszkadzał Mieszkowi w opanowaniu Krakowa. W początkach sierpnia 1210 r., ten ostatni, wykorzystując wyjazd księcia krakowskiego Leszka Białego na synod do Borzykowej, zajął zbrojnie gród na Wawelu. Swym sukcesem nie cieszył się długo, gdyż już 16 maja 1211 r. zmarł. Pogrzebany został w katedrze krakowskiej. Datę dzienną zgonu podaje kilka średniowiecznych nekrologów. Najważniejszy z nich, sporządzony w Czarnowąsach koło Opola, wzmiankując śmierć Mieszka, dodaje w związku z jego osobą wymowny dopisek - książę Polaków (dux Polonorum). 

Żona:  
Ludmiła. Sądząc z imienia pochodziła z Czech. Prawdopodobnie córka jednego z książąt morawskich, z bocznej linii Przemyślidów. Żoną Mieszka została przed 1179 r. Wspólnie z mężem ufundowała przed 1211 r. klasztor premonstratensek (norbertanek) w Rybniku, przeniesiony po kilkudziesięciu latach do Czarnowąsów koło Opola. Nekrolog czarnowąski, wzmiankując jej śmierć pod datą 20 października, określa ją mianem prima fundatrix (pierwsza fundatorka). Jan Długosz wzmiankuje wprawdzie Ludmiłę pod datą 1211 r., ale, wbrew sugestiom niektórych badaczy, nie można wywodzić, że jest to data rok jej śmierci. 

Dzieci: 
1. Kazimierz, książę opolsko-raciborski. 
2. Ludmiła. Nie zachowały się żadne wzmianki o jej narodzinach i życiu. Jedyny ślad Ludmiły, to krótka notatka obituarna w nekrologu klasztoru w Czarnowąsach. Podaje ona dzienną datę jej śmierci - 14 stycznia.  
3. Agnieszka. Podobnie jak w przypadku jej siostry Ludmiły nie zachowała się żadna wzmianka dotycząca jej narodzin i działalności. Zmarła 9 maja nieznanego roku. Dzienna data jej śmierci znajduje się w nekrologu klasztoru norbertanek w Czarnowąsach.  
4. Eufrozyna. O jej narodzinach i działalności również nie zachowała się żadna wzmianka. W nekrologu czarnowąskiego klasztoru podana została dzienna data jej śmierci - 25 maj niewiadomego roku.  
5. Ryksa. Nieznana jest data jej narodzin. Występuje w dokumencie księcia opolsko-raciborskiego Mieszka Otyłego (wnuk Plątonogiego) z 24 września 1239 r. Inne, dotyczące jej zapiski w rocznikach ślaskich, budzą wątpliwości. Zmarła po 24 września 1239 r. 

Norbert Mika