Książęta opolsko-raciborscy. Kazimierz

Prawdopodobnie jakiś czas przed śmiercią ojca zarządzał Opolem, zaś po zgonie Mieszka Plątonogiego 16 maja 1211 roku, nie przenosząc swojego dworu do stołecznego Raciborza, doprowadził faktycznie do zmiany stolicy księstwa. Zaistniała sytuacja znalazła odbicie w instytucji na dokumentach księcia, na których występuje jako %u201CKazimirus dei gratia dux de Opol". Być może właśnie pod wpływem opolskiej elity możnowładczej Kazimierz obrał kierunek zgoła przeciwny polityce ojca, popierając emancypacyjne dążenia hierarchii kościelnej, jak również szukając zbliżenia z juniorami piastowskiej dynastii. W połowie 1215 roku wspólnie z Leszkiem Białym, Konradem Mazowieckim i Władysławem Odonicem, zobowiązał się wobec arcybiskupa gnieźnieńskiego Henryka Kietlicza i jego sufraganów do zachowania istniejących praw i wolności Kościoła oraz zwolnił poddanych z wsi kościelnych od niektórych powinności prawa książęcego m.in. podwodu, przewodu, przewozu, narzazu i nadstawy. Wspomniany przywilej immunitetowy zyskał 29 grudnia 1215 roku papieską konfirmację.
Z wystawionego w 1217 r. dokumentu Kazimierza wynika, że jakiś czas wcześniej na terenie Opola i Raciborza osiedleni zostali koloniści - goście (hospites), którym książę nadał prawo targowe oraz inne bliżej nie określone swobody prawne (libertatis iura). Rok 1217 stanowiłby więc w tym przypadku termin Ad quem wprowadzenia w Raciborzu prawa miejskiego (wzmianka o tym wydarzeniu opatrzona błędną datą 1299 widnieje na elewacji zachodniej Urzędu Miejskiego w Raciborzu). Z innych źródeł wynika, że tajemniczymi kolonistami osiedlonymi w Raciborzu w czasach księcia Kazimierza mogli być goście z terenów dzisiejszej Holandii i Belgii, posługujący się tzw. prawem flamandzkim. Jako specjaliści w zakresie osuszania gruntów i regulacji rzek, osadnicy ci byli w stanie sprostać podejmowanym działaniom, zmierzającym do powstrzymania często występującej z koryta Odry.

Warto zwrócić uwagę na hipotezę Władysława Dziewulskiego mówiącą, iż książę Kazimierz, prowadząc własny hufiec rycerstwa, wybrał się w 1217 roku wraz z królem Węgier Andrzejem II z krucjatą do Ziemi Świętej. Z podróży tej miał przywieźć żonę Wiolę, córkę - może nieślubną - któregoś z carów bułgarskich. Owocem małżeństwa prawie 40-letniego Kazimierza z młodziutką Bułgarką byli synowie Mieszko i Władysław oraz dwie córki. Nekrolog lubiąski oraz Kronika Jana Długosza wzmiankują, że żoną Piasta opolsko-racioborskiego była niejaka Wencesława (Wenzlawa). Może chodzi tutaj o Wiolę znaną pod swoim słowiańskim imieniem, choć nie sposób wykluczyć ewentualności, że Kazimierz, jeszcze przed poślubieniem bułgarskiej księżniczki, pojął za żonę wspomnianą Wencesławę, która jednakże rychło zmarła.

Zachowane źródła świadczą, że władca opolsko - raciborski dbał o rozwój gospodarczy księstwa, ściśle współpracując na tym polu z biskupem wrocławskim Wawrzyńcem. W 1226 roku na prośbę Kazimierza biskup formalnie zatwierdził pobierane opłaty w komorach celnych w Oleśnie i Siewierzu, co przy sporym ruchu kupieckim na górnośląskich szlakach handlowych, dawało księciu dość pokaźne zyski finansowe. Widoczny jest również w tym czasie napływ osadników niemieckich. Można odnieść wrażenie, że książę kładł szczególny nacisk na kolonizowanie obszarów przygranicznych, celem - być może - zwiększenia obronności swego państewka. Szczegółowa kwerenda źródłowa w Archiwum Państwowym w Raciborzu, prowadzona przed ubiegłoroczną powodzią przez autora niniejszego biogramu, pozwala stwierdzić, że na czasy panowania Kazimierza datuje się powstanie fundacji cysterskiej nad rzeką Rudą (1220-1223). Książę otaczał opieką także inne zakony, m.in. joannitów i premonstratensów (norbertanów). W 1228 roku przeniósł z Rybnika do Czarnowąsów koło Opola i obdarował nowymi dobrami klasztor premonstratensek, założony jeszcze przez jego rodziców. W tym samym roku książę zaczął budować, na miejscu wczesnośredniowiecznej osady na Ostrowku w Opolu, murowany zamek na wzór zachodnioeuropejski. Dokument wspomina, że w połowie kosztów miał partycypować jego palatyn Klemens. Widocznie ówczesne możnowładztwo górnośląskie stanowiło dość znaczną potęgę finansową w księstwie.

Kazimierz zmarł 13 maja 1229 lub 1230 roku. Został pochowany w klasztorze premonstratensek w Czarnowąsach, gdzie prawdopodobnie spoczęła również jego żona Wiola, której zgon źródła datują na 7 wrzesień 1251 roku. Wzmiankując śmierć księcia jeden z nekrologów wrocławskich tytułuje go %u201Cdux Polonie".

Żona:

Wiola bułgarska. Urodziła się około roku 1200, a zmarła w roku 1251. Jej ojcem był prawdopodobnie car bułgarski Kołojan (1197-1207) lub jego następca, car Borił. Książę opolsko-raciborski Kazimierz poznał ją, jak sądzą historycy, podczas drugiej wyprawy krzyżowej króla węgierskiego Andrzeja II, w której Piast górnośląski wziął udział. Do ślubu, w nieznanym miejscu, doszło około 1220 r. Wiola wniosła do małżeństwa dość znaczny posag. Koligacje z dworem carów bułgarskich wzmocniły polityczne znaczenie Kazimierza. Jego małżeństwo z Wiolą uznawane jest zresztą za bardzo przykładne. Po śmierci męża, Wiola okazała się zręcznym politykiem. Opiekowała się dwoma synami: Mieszkiem i Władysławem. Potrafiła się oprzeć księciu wrocławskiemu Henrykowi Brodatemu, który chciał odsunąć ją od rządów w księstwie. Po interwencji papieża Grzegorza IX, Brodaty dopuścił Wiolę do współwładztwa oraz wydzielił jej ziemie: kaliską i rudzką z grodami Kalisz i Ruda (zdaniem niektórych historyków zrobił to dopiero książę Henryk Pobożny). W swojej bulli z 3 grudnia 1233 r. Grzegorz IX przyjął Violę i jej synów pod swoją protekcję. Bezpośrednią opiekę nad nimi sprawowali: arcybiskup gnieźnieński Pełka, biskup wrocławski Tomasz I oraz biskup ołomuniecki Robert. Wiola przeżyła swojego syna Mieszka Otyłego. Ten ostatni oddał jej w swoim testamencie w zarząd grody w Raciborzu i Cieszynie. Nie wiadomo jednak, gdzie rezydowała ze swoim dworem. Zmarła 7 września 1251 r. Jako miejsce jej pochówku wskazuje się klasztor norbertanek w Czarnowąsach.

Dzieci:
1. Mieszko, książę opolsko-raciborski,
2. Władysław, książę opolsko-raciborski,
3. Wencesława. Prawdopodobnie najstarsze dziecko z małżeństwa Kazimierza i Wioli. Według Jana Długosza była zakonnica w klasztorze w Czarnowąsach. Szaty zakonne przywdziała jeszcze za życia ojca. W posagu wniosła konwentowi pięć wsi. Zmarła po 1 lipca 1230 r. Została pochowana w czarnowąskim klasztorze.
4. Eufrozyna. Najmłodsze dziecko z małżeństwa Kazimierza i Wioli. Przyszła na świat pomiędzy 1228 a 1230 r. W 1257 r. została żoną księcia kujawskiego Kazimierza, syna Konrada mazowieckiego. Z tego małżeństwa miała trzech synów: Władysława zwanego Łokietkiem, późniejszego króla Polski; Siemowita, księcia dobrzyńskiego oraz Kazimierza, księcia łęczyckiego. Była jednocześnie macochą dla Leszka Czarnego i Siemomysła. Obaj wystąpili przeciwko Kazimierzowi, zaś według Kroniki Wielkopolskiej, macochę oskarżyli o próby ich otrucia.  Od 14 grudnia 1267 r., po śmieci męża, Eufrozyna sprawowała rządy regencyjne w dzielnicach jej nieletnich synów na Kujawach, w ziemi łęczyckiej i ziemi dobrzyńskiej. Po 1 maja 1275 r. wyszła za mąż za Mszczuja II, księcia Pomorza Gdańskiego. Przed 12 maja 1288 r. małżonkowie się rozwiedli. Stało się tak prawdopodobnie z powodu zaawansowanego wieku Eufrozyny, który nie dawał Mszczujowi nadziei na potomstwo. Eufrozyna wróciła do synów. Źródła podają 4 listopada, jako datę dzienną jej śmierci. Miało to miejsce w latach 1292-1294. Księżniczkę pochowano prawdopodobnie w kościele dominikańskich w Brześciu Kujawskim.