Racibórz i ziemia raciborska w okresie wielkiej wojny 1914-1918 cz. 4

W roku 1896 powstała w mieście filia austriackich zakładów metalowych „Gebrüder Böhler & Co”. Istniała do roku 1924, zatrudniając w najlepszych czasach kilkuset pracowników. W tym czasie powstało wiele innych, mniejszych przedsiębiorstw: zakłady metalurgiczne, zakład maszyn rolniczych, fabryka urządzeń przemysłowych, fabryka chemiczna, huta szkła, cegielnie, zakłady kamieniarskie, zakład wyrobu mydła, kapeluszy, wyrobów czekoladowych, gazownia i wiele innych. Warto by wymienić następujące:

„Carbon Chemische Werke“ to zakłady chemiczne powstałe w 1910 roku. Produkowały szeroką paletę nowoczesnych produktów chemicznych.

„Filzhaarhut - Fabrik J. Hückel`s Söhne. Były to zakłady produkujące głównie eleganckie kapelusze filcowe. Główny producent kapeluszy w Europie Środkowej. W roku 1936 zatruniały 1200 osób, głównie kobiet. Hale produkcyjne znajdowały się w pobliżu dworca towarowego, na terenie dzisiejszej cukrowni.

Fabryka mydła „Erste Ratiborer Dampfseifenfabrik Adolph Hoffman” powstała w 1858 roku. Produkowała głównie mydło i różnorodne produkty chemiczne.

Na początku XX wieku powstała, działająca do 1931 roku, fabryka obuwia „Silesia”. Przez ponad 20 lat dawała ona pracę 180 pracownikom.

W roku 1870 Julius Zender wybudował dużą, istniejącą do niedawna, cukrownię. Zatrudniała do 500 pracowników. W najlepszych czasach przerabiała w czasie kampanii do 100 tysięcy ton buraków.

W roku 1888 przeniesiono z Koźla do Raciborza zakłady spirytusowe. Pracowało w nich kilkuset pracowników. Budynki tychże zakładów stały do niedawna przy ul. Nowomiejskiej.
Przed I wojną światową istniały w Raciborzu cztery większe browary: dwa zakłady braci Gotzmanna i Kaula, „Brauerei Berliner” oraz browar zamkowy. Istniało też wiele firm produkujących napoje, m.in. spirytusowe. Główne z nich to: „Likörfabrik Rostek”, „Malzfabrik Gotzmann”, „Selter und Limonadenfabrik Rohowsky”. Raciborskie piwa, wina i inne trunki procentowe cieszyły się uznaniem i popularnością nie tylko w okolicy. Były znane i cenione na całym Górnym Śląsku. Niektóre gatunki eksportowano do krajów niemieckich, habsburskich, na ziemie polskie zaboru rosyjskiego.

Od roku 1828 istniał sklep ze słodyczami Felixa Sobtzicka. Jego syn Franz Sobtzick wybudował w roku 1868 duże zakłady czekoladowe. Budynek produkcyjny firmy „Sobtzick” służy nam do dzisiaj. Mieszczą się w nim urzędy Gminy Racibórz (Urząd Miejski przy ul. Batorego). Na cmentarzu „Jeruzalem” zachował się do dnia dzisiejszego okazały grobowiec rodziny Sobtzicków.

W roku 1880 powstały zakłady cukiernicze „Schokoladenfabrik Hermann Preiss”. W roku 1914 zatrudniały 258 pracowników. Produkowały wiele smakołyków, m.in. czekoladę, cukierki, drażetki, marcepan, ciastka miodowe.

Od roku 1914 działał w Raciborzu kolejny zakład „słodkiej branży” - firma „Wedekind, Rohlapp & Co”. 200 pracowników produkowało tutaj dziennie 1500 kilogromów słodyczy.
Najmłodszą z „czekoladowych” fabryk była firma „Goldsiegel”, późniejszy „Ślązak” przy dzisiejszym Podwalu. Halę produkcyjną tej firmy rozebrano w latach 90. XX wieku.
Ogółem w w roku 1860 w Raciborzu zarejestrowanych było 160 przedsiębiorstw przemysłowych, 120 handlowych i około 600 warsztatów rzemieślniczych.

W Raciborzu istniały cztery kościoły katolickie, jeden ewangelicki oraz synagoga. W mieście kwitło życie kulturalne i sportowe. Przed I wojną istniało tutaj ponad 20 klubów sportowych z najstarszym, powstałym w roku 1861 Alter Turnverein 1861 Ratibor na czele. Działało też szereg innych klubów, związków, stowarzyszeń, działających w obszarze nauki, edukacji, wychowania, pomocy socjalnej i innych.

Racibórz był silnym ośrodkiem prasowym. Ukazywało się tutaj ponad 10 różnych periodyków, także dzienników, w języku niemieckim, polskim, czeskim (dialekcie morawskim). Tutaj też ukazywał się najstarszy i najważniejszy górnośląski dziennik Oberschlesischer Anzeiger (1802-1945). W języku polskim wydawano Nowiny Raciborskie (1889-1921), ukazywały się periodyki (organy) partyjne, np. gazeta katolickiej partii Centrum (Zentrum) Ratibor-Leobschützer Zeitung, później ze zmienionymi nazwami: Oberschlesische Volkszeitung, Oberschlesische Rundschau (1874-1920), także gazety katolickie, np. Katolickè Nowiny, pro lid morawský v Pruskèm Slezku. (Katholische Zeitung für die Mährische Bevölkerung in Preußisch-Schlesien) (1893-1920), Der Junge Oberschlesier (1894-1920). Wydawano gazety związkowe czy różnych stowarzyszeń: Oberschlesische Turn- Zeitung (1907-1921), (Ratiborer Eisenbahn- Anzeiger 1914), organy urzędowe (Ratiborer Kreis-Blatt (1842-1839).
W Raciborzu usytuowano Sąd Krajowy (Königliches Landesgericht) oraz inne, ważne instutucje, stacjonował tu garnizon złożony z oddziałów piechoty i kawalerii.

W mieście funkcjonowało wiele szkół, z Królewskim Gimnazjum Ewangelickim, gimnazjum miejskim, Królewskim Seminarium Nauczycielskim, wyższymi szkołami dla dziewcząt na czele, także szkoła kupiecka, kilka szkół podstawowych oraz szkoła dla głuchoniemych. Ta ostatnia została otwarta w roku 1836. Przed wielką wojną w roku 1913 liczyła 500 uczniów, których nauczało prawie 50 nauczycieli. Według dostępnych statystyk była to wtedy największa szkoła dla głuchoniemych na świecie. Ważną placówką było też wspomniane wyżej, założone w 1899 roku, seminarium dla nauczycieli szkół powszechnych.

Racibórz był przed I wojną światową pięknym, wysoko rozwiniętym górnośląskim miastem, z kwitnącym przemysłem i kulturą, wieloma urzędami i instytucjami, rozwiniętą infrastrukturą miejską. Pod względem politycznym był niezdobytym bastionem katolickiej partii Centrum, która regularnie wygrywała tutaj wybory i posyłała swoich posłów do Reichstagu oraz innych instytucji rządowych i samorządowych.

cdn. Renata, Piotr Sput

Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe