Obchód Świąt Bożego Narodzenia w Polsce. Mamy dla Was drobny prezent

Ślad tego przechował się dotąd u ludu, zwłaszcza w rozmaitych obrzędach i przesądach, przywiązanych do świąt w mowie będących, jednak nic nie mających wspólnego z ich znaczeniem religijnem w pojęciu chrześcijańskiem, a stąd potępionych słusznie przez Kościół, jeżeli są brane na seryjo albo w nadużycie przechodzą. I tak, według pojęć ludów aryjskich, w chwili urodzenia się człowieka, na niebie wschodzi gwiazda nowo-narodzonego, a ponieważ poganie bogom swym, przymioty i własności ludzkie dawali, przeto i przy narodzeniu się boskiego Słońca, pojawia się gwiazda na niebie, a tą gwiazdą, jest pierwsza, ukazująca się na widnokręgu wieczorem we wigiliją Bożego Narodzenia i dlatego, daje ona hasło do rozpoczęcia uroczystości. Jakkolwiek pod wpływem czasu i wypływającej ztąd zmiany obyczajów, wiele szczegółowych obrzędów, przywiązanych do tych dni zniknęło już, zwłaszcza po miastach, to przecież roznoszenie i łamanie się opłatkami, jako też sama wigilija niezmiennie się przechowuje.

Przerywam tu na chwilę opowiadanie, by zastanowić się nad genezą opłatków. Pochodzą one od eulogii, co z greckiego znaczy modlitwę, poświęcenie, pobłogosławienie. Ojcowie Kościoła używają tego wyrazu niekiedy na oznaczenie Eucharystyi, ale zwyczajnie służy na oznaczenie chleba ofiarnego, pozostałego od użycia do konsekracyi, a poświęconego po mszy św. Zamiast Eucharystyi (vicarius scil. Communionis), rozdawanego nieprzyjmującym Komunii św. Jest to zwyczaj od V. wieku, powszechnie znany. U Greków naczczo, pokornie i pobożnie z rąk kapłana, pożywano je w kościele, (eulogije uroczyste), alboteż nieobecnym a godnym je rozsyłano, na znak miłości i zjednoczenia (eulogije prywatne). Początkowo rozsyłano eucharystyją, będącą już nietylko znakiem, ale najsilniejszym tej miłościczynnikiem; jednak nadużyć w tej mierze wzbroniły synody: laodycejski i I. toletański i na Jej miejsce stanowczo polecają chleby błogosławione. Osobom, wyższe stanowisko zajmującym, posyłano inne dary, także pod pozerem eulogii. Biskup konstantynopolski posyła, po objęciu stolicy, chleby złote cesarzowi; o posyłaniu eulogii czytamy również w żywocie św. Albina, biskupa.

Opłatki więc niczem innem nie są, jak ową dawna eulogiją i jak ta stanowiła podstawę pierwotnych uczt miłości, tak i one są początkiem dzisiejszej agapy t.j. uczty wigilijnej. Już od początku adwentu, zajmują się, po parafijach i zakonach, pieczeniem pomienionych opłatków z różnemi wyciskami, przedstawiającemi symbole religijne i rozsyłaniem ich, po domach pojedyńczych. Po ujrzeniu więc pierwszej gwiazdy, zgromadzeni łamią nawzajem opłatek, składając sobie przy tem życzenia. Dzieje się to na znak współnego braterstwa, przyniesionego nam przez Chrystusa Pana, który po łamaniu chleba na ostatniej Wieczerzy, sam powiedział: „Dałem wam przykład: aby jakom ja wam uczynił, takżebyście i wyczynili”. To dzielenie się opłatkiem oznacza wzajemne poświęcenie się jednych dla drugich, uczy, że mamy się wzajemnie miłować i ostatni nawet kawałek chleba
podzielić z bliźnimi.

Maryjan Bartynowski (1887)